Pomorze r11; kraina historyczna na terenie Polski i Niemiec, u ujścia Reknicy, Odry i Wisły do Morza Bałtyckiego. Nazwa regionu (kasz./pom. Pòmòrskô, Pòmòrzé, łac. Pomerania, niem./szw. Pommern) wywodzi się od geograficznego położenia regionu ,"kraina leżąca nad morzem czyli blisko morza" lub "ziemia «sięgająca» aż po morze".
Pomorze Przednie, okolice Darß
Spis treści
1 Toponimia
2 Geografia
2.1 Podział
3 Historia
3.1 Herb Pomorza Zachodniego
3.2 Pomorze Gdańskie
4 Współpraca międzynarodowa
5 Zobacz też
6 Przypisy
7 Bibliografia
8 Linki zewnętrzne
Toponimia
Pomorska wymowa tej nazwy brzmiała Pue-muerze. W źródłach niemieckich i w ogóle zachodnich zapisywano tę nazwę w postaci Pomerania, Pommern. W źródłach środkowopolskich jako Pomorania, Pomorani[1]. Nazwa Pomorze we wszystkich językach wywodzi się od języka starosłowiańskiego, łącząc dwa wyrazy po i morze co oznacza literalnie ziemię sięgającą po morze[2] Wtórne nazwy jak średniowieczna łacińska[3] Pomerania oraz niemiecka "Pommern" bezpośrednio wywodzi się od nazwy słowiańskiej[4].
Nazwa Pomorze po raz pierwszy została użyta w dokumencie z 1046 tzw. Rocznikach z Nieder Altaich, w odniesieniu do jednego z książąt pomorskich Siemomysła pomorskiego r11; Zemuzil dux Bomeranorum (pol.Siemomysł książę Pomorzan)[5]. Nazwę Pomorze odnotowują także kroniki średniowieczne Adama z Bremy ok. roku 1070 oraz Kronika polska spisana przez Galla Anonima ok. 1113.
Geografia
Pomorze obejmuje znaczny obszar w północnej części Rzeczypospolitej i Niemiec. Obejmuje Pomorze Przednie, Rugię, Pobrzeże Szczecińskie, Pobrzeże Koszalińskie, Pobrzeże Gdańskie, Kaszuby, Pojezierze Pomorskie, ziemię chełmińską i Krajnę. Granice regionu opierają się na Reknicy (na zachodzie) i na linii Warty, Noteci, Wisły i Drwęcy na południu i południowym wschodzie.
Większa część Pomorza znajduje się w granicach Polski, w obrębie województw: zachodniopomorskiego, pomorskiego i kujawsko-pomorskiego. Niewielkie fragmenty regionu znajdują się w województwach: wielkopolskim, warmińsko-mazurskim i lubuskim. Po stronie niemieckiej znajduje się Pomorze Przednie. Jego terytorium prawie w całości znajduje się w obrębie kraju związkowego Meklemburgia-Pomorze Przednie, jedynie tereny nadodrzańskie z miastami Schwedt/Oder i Gartz wchodzą w skład kraju związkowego Brandenburgia. Podział ten ukształtował się w wyniku trzech konferencji pokojowych (Teheran, Jałta, Poczdam), kończących II wojnę światową.
Na Pomorzu dominuje krajobraz morenowy, a więc występują tu liczne naturalne jeziora. Całe Pomorze leży w zlewisku Morza Bałtyckiego. Charakterystyczną cechą regionu są krótkie, uchodzące bezpośrednio do morza rzeki, jak Parsęta, Rega, Słupia, Łeba czy Piana, oraz duże, płytkie jeziora przybrzeżne, jak Łebsko i Gardno. Na rzekach, głównie na Słupi, znajdują się zbiorniki retencyjne. Największe z nich to Konradowo i Głębokie. Do celów energetycznych wykorzystano również jeziora naturalne: Kwiecko koło Żydowa oraz Żarnowieckie. Woda z tych zbiorników zasila elektrownie szczytowo-pompowe.
Największe miasta Pomorza to: Gdańsk, Szczecin, Gdynia, Toruń, Koszalin, Słupsk, Grudziądz, Chojnice, Tczew, Stargard Szczeciński, Świnoujście, Kołobrzeg, Szczecinek i Strzałów.
Porty morskie Pomorza o największym przeładunku to: Port Szczecin, Port Świnoujście, Port Gdańsk, Port Gdynia, Port Police, Port Kołobrzeg.
Podział
Najprostszy i najbardziej rozpowszechniony podział dzieli Pomorze na dwa główne regiony:
Pomorze Zachodnie
Pomorze Gdańskie będące zachodnią częścią Pomorza Nadwiślańskiego
Podział ten ukształtował się w średniowieczu, gdy region gdański został zajęty przez Polskę, a region zachodni r11; tylko zhołdowany. Podział ten został podtrzymany przez dalsze dzieje. W skład Pomorza Zachodniego wchodziły księstwa, od których nazw wzięły kolejne części regionu:
Pomorze Tylne (Pomorze Nadodrzańskie, na bazie księstwa szczecińskiego)
Pomorze Przednie (Pomorze Wołogoskie, na bazie księstwa wołogoskiego)
Rugia (Pomorze Rańskie, na bazie księstwa Rugii)
Pojawiły się również obszary przejściowe, które formalnie nie należały do żadnej ze stron: ziemie lęborska i bytowska.
Na Pomorzu Gdańskim natomiast powstał podział na Bory Tucholskie, Kaszuby, Kociewie i Krajnę, jednak był on uwarunkowany tradycją, a nie podziałem terytorium, dodatkowo część terenu Borów Tucholskich nachodzi na teren Kaszub (np. Zabory). Pomorze Gdańskie jest zachodnią częścią Pomorza Nadwiślańskiego, do którego włącza się też Ziemię Chełmińską oraz tereny po wschodniej stronie dolnego odcinka Wisły.
Historia
Question book-4.svg
Ta sekcja od 2009-03 zawiera jedynie listę źródeł lub linki zewnętrzne, więc jej weryfikowalność jest niejasna.
Aby uczynić ta sekcja weryfikowalnym, należy dodać więcej przypisów.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości prosimy usunąć szablon {{Dopracować}} z kodu tej sekcji.
Information icon.svg Osobny artykuł: Historia Pomorza.
Fragment ruin klasztoru Augustianów w Policach - Jasienicy
Po opuszczeniu terenów południowego pobrzeża Bałtyku przez plemiona germańskie ich miejsce zajęły ludy słowiańskie. Badania archeologiczne i językoznawcze pozwalają przyjąć, że na zachód od Odry rozprzestrzenili się Wieleci i Obodrzyci, zaś na wschód od tej rzeki grupa plemion dziś nazywanych kaszubskimi. Plemiona kaszubskie pierwotnie nie zamieszkiwały całego obszaru między dolną Odrą i dolną Wisłą w zwartej masie. Ich osadnictwo skupiło się w dorzeczach Odry, Płoni, Iny, Piaśnicy i Słupi. Na obszarze tym ukształtowało się w dorzeczu Odry plemię Szczecinian z grodem w Szczecinie, Pyrzyczan (Pirissani) nad Płonią, Drawianie nad Iną i nad górną Drawą z grodem w Stargardzie, Siewierzanie nad Parsętą i Regą z grodami w Białogardzie, Kołobrzegu i Trzebiatowie oraz Wolinianie nad Dziwną z grodami w Kamieniu i Wolinie[6].
Ziemie między ujściami Wisły i Odry podbite zostały przez władców polskich, jednak przy każdym osłabieniu władzy centralnej górę brały dążenia do odzyskania niezależności. Pierwszy swoją władzę nad całym Pomorzem między Wisłą a Odrą rozciągnął najprawdopodobniej Mieszko I. Ponownego podboju dokonywali Kazimierz I Odnowiciel oraz Bolesław III Krzywousty. W wyniku naporu Sasów do XIII wieku całe Pomorze zaodrzańskie znalazło się w granicach Cesarstwa.
W czasie rozbicia dzielnicowego Pomorze przedodrzańskie praktycznie uniezależniło się od Korony pod rządami rodu Gryfitów. Księstwa Gryfitów, choć sięgnęły po część ziem zaodrzańskich, same podatne były na rozbicie i w 1181 roku popadły w silną zależność lenną od Cesarstwa. Bliższe związki z Krakowem wykazywało Pomorze Gdańskie, które po rządach lokalnej dynastii wróciło pod władzę Łokietka, aby niemal natychmiast w 1308 roku zostać zdobyte przez Krzyżaków (Rzeź gdańska).
Pod koniec swego życia nieudaną próbę ponownego związania Pomorza Zachodniego z Koroną podjął Kazimierz III Wielki, pragnąc uczynić swym dziedzicem wnuka, Kaźka, księcia słupskiego. Po drugim pokoju toruńskim w 1466 roku Pomorze Gdańskie wróciło pod władzę króla Polski.
W 1637 wymarła dynastia Gryfitów. W 1648 w wyniku pokoju westfalskiego zachodnia część księstwa pomorskiego z Rugią i ujściem Odry przypadła Szwecji, a wschodnia elektoratowi Brandenburgii. Posiadłości szwedzkie z czasem coraz bardziej przechodziły na rzecz przeradzającej się w Prusy Brandenburgii. W 1720 roku Szczecin przeszedł pod władanie Prus, stając się stolicą prowincji Pommern. Prusy objęły wreszcie całe Pomorze Zachodnie w wyniku kongresu wiedeńskiego w 1815 przejmując ostatnią jego część należącą do Szwecji (Wolgast, Greifswald, Stralsund i Rugię).
Po reformie administracyjnej z 1818 roku Pomorze Zachodnie tworzyło prowincję Pommern, w skład której wchodziły rejencje szczecińska, stralsundzka i koszalińska. W 1932 roku rejencja stralsundzka została włączona do rejencji szczecińskiej, natomiast w 1938 roku powstała na południu Pomorza Zachodniego nowa rejencja pilska,po likwidacji Marchii Pogranicznej. W wyniku zakończenia II wojny światowej wschodnia część Pomorza Zachodniego przypadła Polsce, a jej ludność została wysiedlona. Zachodnia część Pomorza Zachodniego (Pomorze Przednie i skrawki Pomorza Szczecińskiego) znalazły się w granicach radzieckiej strefy okupacyjnej, a następnie NRD. Obecnie wraz z Meklemburgią stanowi kraj związkowy Meklemburgia-Pomorze Przednie.
Herb Pomorza Zachodniego
Książę Bogusław X (1454-1523), po zjednoczeniu pod swym berłem wszystkich ziem pomorskich, ustalił krótko po 1500 r. dziewięciopolowy tzw. wielki herb Księstwa Pomorskiego.
W kolejnych polach począwszy od pierwszego górnego prawego (heraldycznie) widniały kolejno herby:
księstwa szczecińskiego, w polu błękitnym czerwony ukoronowany gryf w lewo
księstwa pomorskiego (słupskiego), w polu srebrnym czerwony gryf
księstwa kaszubskiego, w polu złotym czarny gryf
księstwa wendyjskiego, w polu srebrnym gryf w lewo w trzy czerwone i trzy zielone skosy
księstwa rugijskiego, w polu dwudzielnym w pas,w górnym złotym czarny połulew ukoronowany w dolnym błękitnym czerwona krokiew łamana, pięciokrotnie
władztwo Uznam (Herschaft Usedom), w polu czerwonym srebrny poługryf z rybim ogonem
ziemi bardzkiej(Barth), w złotym polu czarny gryf w lewo z dwoma piórami skrzydeł srebrnymi
hrabstwa choćkowskiego (Gutzkow), w polu złotym dwie czerwone belki w krzyż i cztery czerwone róże po bokach
księstwa wołogoskiego, w polu dwudzielnym w pas,w górnym czerwonym srebrny poługryf, w dolnym złoto-błękitna szachownica.
Pomorze Gdańskie
Związki z Krakowem wykazywało Pomorze Gdańskie, które po rządach lokalnej dynastii wróciło pod władzę Łokietka, aby niemal natychmiast w 1308 roku zostać zdobyte przez Krzyżaków (rzeź Gdańska).
W 1772, w efekcie I rozbioru Rzeczypospolitej, w granicach Królestwa Prus znalazło się polskie dotąd Pomorze Gdańskie (z wyjątkiem Gdańska). Po reformie administracyjnej z 1818 roku Pomorze Wschodnie wchodziło w skład prowincji Westpreussen (Prusy Zachodnie), dzielącą się na rejencję gdańską i kwidzyńską.
Po I wojnie światowej odrodzona Polska otrzymała okrojone Pomorze Gdańskie, które wkrótce stało się jednym z pretekstów hitlerowskiego ataku w roku 1939. Po II wojnie światowej, w wyniku decyzji Wielkiej Trójki, Polska otrzymała całe Pomorze między Wisłą a Odrą. W granicach NRD, a potem zjednoczonych Niemiec pozostało tzw. Pomorze Przednie, (niem. Vorpommern), które wraz z Meklemburgią stanowi kraj związkowy.
Współpraca międzynarodowa
Gminy Pomorza współpracują w ramach euroregionów Bałtyk i Pomerania. Niemal każde miasto posiada jedno lub więcej miast partnerskich z różnych części Europy i świata.
Zobacz też
Portal Pomorze Zachodnie
Portal:
Pomorze Zachodnie
Gryfici, Sobiesławice
krainy geograficzne w Polsce, krainy historyczne w Polsce
województwo kujawsko-pomorskie
województwo pomorskie
województwo zachodniopomorskie
Pomorze (prowincja)
Pomorze Gdańskie
Pomorze Przednie
Przypisy
Labuda: Historia Pomorza do roku 1466.
Lech Leciejewicz, Słowianie zachodni, Ossolineum, Wrocław 1989, ISBN 83-04-02690-2
"Pomerania provincia ex ipsa nominis etimología qualitatem sui situs indicare videtur. Nam 'pome' lingua Sclavorum 'iuxta' sonat vel 'circa' 'moriz' autem 'mare'; inde 'Pomerania' quasi 'Pomerizania' , id est: iuxta vel circa mare sita" [w:] "Herbordi, vita Ottonis episcopi Babenbergensis. op. cit. Monumenta Poloniae Historica t. II. s. 72
The American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition, 2000, Pomerania [1]
Werner Buchholz, Pommern, Siedler, 1999, pp.23,24, ISBN 3886802728
Pomorze Zachodnie w tysiącleciu: praca zbiorowa, pod red. Pawła Bartnika i Kazimierza Kozłowskiego; Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Szczecinie, Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Urząd Miejski w Szczecinie, s. 173
Bibliografia
Marian Biskupiński (ed.), Śląsk i Pomorze w historii stosunków polsko-niemieckich w średniowieczu. XII Konferencja Wspólnej Komisji Podręcznikowej PRL-RFN Historyków 5-10 VI 1979 Olsztyn, Instytut Zachodni, Poznań 1987
Antoni Czubiński, Zbigniew Kulak (ed.), Śląsk i Pomorze w stosunkach polsko-niemieckich od XVI do XVII w. XIV Konferencja Wspólnej Komisji Podręcznikowej PRL-RFN Historyków, 9-14 VI 1981 r. Zamość, Instytut Zachodni, Poznań 1987
Pomorze (strona w języku niemieckim)
Pomorze Zachodnie w tysiącleciu : praca zbiorowa / pod red. Pawła Bartnika i Kazimierza Kozłowskiego ; Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Szczecinie, Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Urząd Miejski w Szczecinie.. Szczecin: Wydawnictwo Archiwum Państwowego "Dokument" w Szczecinie, 2000. ISBN 83-86992-75-1. (pol.)
Wikimedia Commons
W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Pomorze
Linki zewnętrzne
Fundacja Szwedzkiego Dziedzictwa Kulturowego na Pomorzu (w tworzeniu)
Pomorze słowiańskie, Pomorze germańskie. rozmowa z prof. Zygmuntem Szultką i prof. Bogdanem Wachowiakiem
Pomorze w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VIII (Perepiatycha r11; Pożajście) z 1887 r.
v6.01.15 © 2003-2005 | Original style by yassineb :: Ported for PHP-Fusion by: 
